Oudewater, charmante stad vol historie
De stad Oudewater is ontstaan op de plek waar de Hollandsche IJssel en de Lange Linschoten samenkomen. De grensstreek tussen Holland en Utrecht was in de Middeleeuwen vaak een front in de oorlogen tussen de Hollandse graven en Utrechtse bisschoppen. Plaatsen kregen daarom stadsrechten om met stadsmuren en torens de eerste ‘vestingen’ te bouwen. Het Utrechtse Oudewater was de eerste stad in het Groene Hart, maar de stadsrechten hadden niet het gewenste effect, want Oudewater werd in 1280 een Hollandse stad. Pas in 1970 – bijna zevenhonderd jaar later – keerde het ‘terug’ naar Utrecht.
Oudewater niet/wel in de Oude Hollandse Waterlinie
De grens met Utrecht was ook in 1672, bij de eerste inzet van de Oude Hollandse Waterlinie, een probleem. Het was moeilijk om de Oude Hollandse Waterlinie zo te plaatsen dat het niet op Utrechts grondgebied lag, maar toch Oudewater kon beschermen. Holland besloot daarom om Oudewater niet te verdedigen, en de waterlinie via Goejanverwellesluis (Hekendorp) te laten lopen. Oudewater werd daardoor in juni 1672 enkele weken door de Fransen bezet. In de Hoenkoopse hennepvelden vond bovendien een kleine ‘veldslag’ plaats toen de Hollanders probeerden de weg naar Goejanverwelle af te graven. Dat deel van de Lopikerwaard stond toen nog niet onder water.
Na het vertrek van de Fransen in juli 1672 (zij bereidden zich voor op het beleg van ’s-Hertogenbosch) haastte het stadsbestuur zich naar de Oude Hollandse Waterlinie om te vragen of er Nederlandse militairen naar de stad konden worden gestuurd. Dat bleek moeilijk, maar er was een alternatief: de commandant van de post bij Goejanverwellesluis wees een regiment Spaanse bondgenoten aan. Het stadsbestuur van Oudewater weigerde. De reden was dat Spaanse militairen tijdens de Tachtigjarige Oorlog op grote schaal burgers hadden vermoord en gebouwen hadden verwoest: de ‘Oudewaterse Moord’ in 1575 wordt nog altijd jaarlijks herdacht; dit is de oudste nog bestaande herdenkingsceremonie van Nederland.
Een militaire stad
De versterking van Oudewater kwam langzaam op gang, maar in september 1672 verplaatste de graaf van Horne zijn hoofdkwartier van Goejanverwellesluis naar de stad. Hij had prins Willem III van Oranje overtuigt dat Oudewater een plek kon krijgen in de Oude Hollandse Waterlinie, en de prins gaf hem toestemming om ‘te doen soo hem goet docht’. Terwijl Oudewater door de komst van bijna duizend militairen veranderde in een militaire post brak er een besmettelijke ziekte uit, waarschijnlijk vlektyfus. Het aantal sterfgevallen in de stad steeg van vijf per maand naar meer dan honderd in februari 1673.
Vanuit Oudewater ondernam de graaf van Horne vele aanvallen op de Fransen die zich buiten het bezette Montfoort en Woerden begaven. Bijvoorbeeld in februari 1673, toen zo’n 800 militairen en burgersoldaten naar Papekop trokken om daar de ongeveer 600 Fransen uit Woerden te verjagen. Of een maand later, toen 70 militairen uit Oudewater vanuit een Hinderlaag een Frans transport tussen Woerden en Utrecht overvielen. Daarbij werden tientallen Fransen gedood, en ruim 50 Franse mannen en enkele vrouwen gevangen genomen.
Nieuwe vestingwerken
De graaf van Horne trok direct na zijn komst in Oudewater ingenieurs aan om de vestingwerken te verbeteren en uit te breiden. De vestingbouwkundige Wilhelm Ingelby leidde de werkzaamheden. De vestingwerken uit 1672 en 1673 zijn kort na de oorlog weer gesloopt, omdat zij door het hoge water rondom de stad beschadigd waren. Aan beide kanten van de Hollandsche IJssel waren er inundaties (overstromingen). De Lopikerwaard hoorde bij de Oude Hollandse Waterlinie, maar de
polders ten noorden van de Hollandsche IJssel niet. Deze overstroming was veroorzaakt door de Fransen. Zij hadden in oktober 1672 de Lekdijk bij Vreeswijk (Nieuwegein) doorgestoken, waardoor het gebied tussen de Hollandsche IJssel en de Oude Rijn in de maanden daarna onder water kwam te staan. Volgens de graaf van Horne stond het water ruim een halve meter te hoog.
Pas in 1723 werden de plannen voor nieuwe vestingwerken ten zuidenoosten van Oudewater uitgewerkt, en het duurde daarna nog twintig jaar voordat ze werden aangelegd. Deze uitbreidingen zijn te herkennen in de bochtige wegen die de vormen van de verdwenen vestingwerken volgen. Aan de Waardsedijk liggen twee oude begraafplaatsen tegenover elkaar, beide op een restant van een enveloppe; een doorlopende strook grond die rond de hoofdgracht van een vesting ligt.
Oudewater verloor in 1815 haar rol in de Oude Hollandse Waterlinie. Voortaan zou de verdediging van Holland en Utrecht gezamenlijk worden gevoerd, langs de gecombineerde (Oude) Hollandse Waterlinie en Utrechtse Linie. Deze combinatie kreeg al vrij snel de naam Nieuwe Hollandse Waterlinie.
Oudewater bezoeken?
Wandel het Waterlinieommetje van ongeveer vier kilometer om een goed beeld van de voormalige vestingstad te krijgen. Ook zijn er fietsroutes die Oudewater verbinden met andere plaatsen uit de Oude Hollandse Waterlinie, zoals Goejanverwellesluis, Schoonhoven en Woerden.
In de stad zijn rondvaarten en musea zoals het Touwmuseum en de Heksenwaag. Op woensdag is er markt.
Voor meer informatie over het gebied, neem een kijkje op: groenehart.nl
