We kennen historisch Gouda van pijpen en kaas en later van plateel en stroopwafels. Minder bekend is de militaire geschiedenis van de stad. In het voorjaar van 1672 speelde de stad een cruciale rol bij de totstandkoming van de Oude Hollandse Waterlinie. Niet als vestingstad, want Gouda beschikte slechts over oude middeleeuwse stadsmuren en poorten, maar als belangrijke leverancier van, en steunpost voor, het leger aan de waterlinie. De stad lag immers maar enkele kilometers achter de linie.
Kom eens kijken naar deze prachtige stad, gelegen binnen het Groene Hart.
Gouda is ontstaan in de elfde eeuw bij de monding van de Gouwe in de Hollandse IJssel. Die monding van de Gouwe werd uitgebreid tot haven en Gouda ontwikkelde zich tot een belangrijk handels- en nijverheidscentrum. Goudse lakens, pijpen en aardewerk werden geëxporteerd en genoten grote nationale en internationale bekendheid.
Vestingwerken
Aan de vooravond van het Rampjaar 1672 beschikte Gouda nauwelijks over een gedegen verdediging die opgewassen zou zijn tegen de vuurkracht van een vijandig leger. Het laatste ‘onderhoud’ dateerde van 1575 toen enkele bolwerken en een ravelijn waren aangelegd. Ooit zijn er wel plannen gemaakt om Gouda te versterken in de orde van een vestingstad als Naarden, maar deze zijn nooit gerealiseerd. Wel zijn de verdedigingswerken in 1672 vanwege de oorlogsdreiging tijdelijk uitgebreid. Zo zou o.a. een hoornwerk (twee halve bastions met een verbindingswal) aangelegd net buiten een sluis wat nu de huidige Mallegatsluis is. Deze sluis verbindt de Hollandsche IJssel in het zuiden met de Gouwe in het noorden via de Turfsingel, een van de singels die rondom de stad liggen. Toen de Fransen zich terugtrokken, is de uitbreiding weer afgebroken.
Inundaties
Gouda kreeg al vroeg de opdracht om ‘zonder enig verzuim en beperking’ de sluizen in en rondom de stad open te zetten om zo de benodigde inundaties te kunnen stellen. Daar werd in eerste instantie geen gehoor aan gegeven. Pas toen de dreiging van de invasie steeds dichter bij kwam en Prins Willem III zijn hoofdkwartier had ingericht bij Nieuwerbrug, werd het bevel opgevolgd. Op 15 juli bestormden boze boeren het stadhuis, gijzelden een deel van het stadsbestuur en eisten ogenblikkelijk het sluiten van de sluizen. Acties als deze stonden niet op zichzelf; ook sabotage kwam geregeld voor. Het was immers het land van de boeren dat door de inundaties voor langere tijd onbruikbaar zou zijn. Een dreigende brief vanuit het legerkamp van de stadhouder, geschreven door de Goudse regent en diplomaat Van Beverningk, maakte een einde aan de gijzeling en Gouda werkte daarna volop mee aan de verdediging van de Republiek.
Januari 1673 was een maand van extreme wateroverlast omdat de Fransen maanden eerder de dijk van de Lek hadden doorgestoken en het vele opgehoopte water nu door de Wierickerdijk brak. Dit ‘Franse’ water mengde zich met de bestaande inundaties en dreigde de Gouwekades te overspoelen. Wekenlang werd de omgeving van Gouda geteisterd door overstromingen.
Gouda als steunpost
Goudse schutters bemanden niet alleen de stadsmuren en poorten, ook voegden zo’n 200 man zich bij de post nabij Hekendorp waar de linie op z’n smalst, en dus het meest kwetsbaar was. Er waren ruim 3.000 manschappen ingekwartierd in Gouda en de stad leverde goederen, voedsel en drank aan de legerposten langs de linie. Het Gasthuis werd gebruikt voor de verzorging van de vele gewonde militairen.
Vandaag de dag biedt het voormalig gasthuis onderdak aan de collectie van Museum Gouda. In het museum is een zaal geheel gewijd aan de 17de-eeuwse schutterij van de stad met schilderijen van o.a. Ferdinand Bol.
Sint Janskerk
In deze grote gotische kerk zijn 72 beroemde gebrandschilderde ramen te vinden, de zogenaamde Goudse Glazen. In Glas 25 wordt het Ontzet van Leiden (1603) weergegeven met de inundatie van het Rijnland ten tijde van de Tachtigjarige Oorlog. Een bijzondere weergave van de omvang van een inundatiegebied in die tijd. In de kerk bevindt zich ook de grafkapel van Hiëronymus van Beverningk.
Van Beverningk was als regent, diplomaat en gedeputeerde van de Staten Generaal nauw betrokken bij de militaire acties in mei en juni van het Rampjaar. Het was Van Beverningk die in 1678 met het zetten van zijn handtekening, namens de Republiek, de vrede tekende met Frankrijk.
Gouda bezoeken?
Wandel samen met een gids door deze prachtige garnizoensstad.
Kijk voor meer informatie op:
Voor meer informatie over het gebied, neem een kijkje op: groenehart.nl