Gorinchem

De hoeksteen van twee linies. Gorinchem was een belangrijke vesting in de Oude én de Nieuwe Hollandse Waterlinie. En de grootste die nog helemaal intact is. De vestingwallen lopen helemaal rond en geven prachtige uitzichten over de rivieren; uniek in Nederland!

Historie

Kaart van Gorinchem (na 1780)

Kom eens kijken naar deze prachtige stad, gelegen binnen het Groene Hart.

Na de 80-jarige oorlog wordt Gorinchem samen met vestingstad Woudrichem en Slot Loevestein het zuidoostelijke bolwerk van de Hollandse Waterlinie. De hoofdvestingwal met 11 bastions, een klein tolbastion, 4 stadspoorten, een verdedigingsgracht met een ravelijn (versterkt eilandje in de gracht) en 2 stenen beren, was al aangelegd vóór de tijd van de Oude Hollandse Waterlinie (1672-1816), maar moest in de hectische beginfase van de waterlinie nog in allerijl in staat van verdediging gebracht worden. Vooral aan de oostkant werden toen, en ook later nog, nieuwe vestingwerken aangelegd. In het rampjaar 1672 is een Staatsgarnizoen in Gorinchem gelegerd, onder leiding van veldmaarschalk Wirtz. De Fransen eisen vanuit Zaltbommel de overgave van de vestingdriehoek Loevestein, Woudrichem en Gorinchem. Het antwoord van Wirtz luidt, dat hij de Franse heren zou ontvangen met kruit en lood. De Fransen doen tevergeefs een poging om Gorinchem in te nemen en druipen vervolgens af.

Begin 1814 is de binnenstad van Gorinchem voor een groot deel verwoest. Pruisische artillerie beschiet de stad dan langdurig. Mortieren vuren brandende bommen af die over de vestingwallen heen in het centrum landen. Eigenlijk bleek toen al, dat een vestingstad een inmiddels achterhaald concept was. Gorinchem werd na 1816 onderdeel van de Nieuwe Hollandse Waterlinie en gold als hoeksteen en militair logistiek centrum van het zuidelijke deel van de linie. Een aantal aanpassingen waren noodzakelijk om als 19de-eeuwse garnizoensstad te kunnen fungeren en de stad bezit daarom meerdere militaire gebouwen en objecten van na 1816 zoals bomvrije ruimten, laboratorium, radiopost, kruitmagazijnen enzovoorts.

Het stervormig patroon van wallen en 11 bastions en delen van de vestinggracht zijn prima bewaard gebleven en drukken daarmee een blijvend, militair stempel op de stad. Gorinchem mag zich met recht de grootste vesting in oude staat noemen!

Dalempoort in de vestingwal

Het Tolhuis

Het Tolhuis

Het eerste gebouw binnen de vesting dat later ook een militaire functie kreeg, is de Tolkazerne in Bastion 6. Het is gebouwd in 1598, gedurende de bouw van de nieuwe vestingwallen. De naam zegt het al: alle schepen die langs Gorinchem kwamen, moesten hier tol betalen. Vanaf 1814 werd het gebouw als kazerne gebruikt en in 1869 werd het Tolhuis een artilleriekazerne. Daarna heeft het nog vele andere functies gehad: militair hospitaal, school, bibliotheek, leeszaal, arbeidsbureau en kantoor. Het is nu een Rijksmonument met verschillende functies. De traptoren van het Tolhuis fungeert als B&B.

Het Arsenaal

Het Arsenaal of Tuighuis uit 1755 was het grootmagazijn voor de militaire voorraden in Gorinchem. Het is nog lang in gebruik geweest en staat ook wel bekend als MOB complex, refererend aan opslag t.b.v. mobilisatie van het Nederlandse leger. Het is een vrijwel vierkant gebouw met een binnenplaats. Het heeft nu een woonfunctie.

Dalempoort

De Dalempoort is de enige stadspoort die overbleef na een verbetering van de vestingwallen in 1609. Oorspronkelijk waren er vier, maar drie zijn afgebroken om ruimte te maken voor het groeiende verkeer. De Dalempoort dateert van 1597 en heeft een torentje met een uurwerk. De doorgang onder de Dalempoort heeft twee waterkeringen: twee sluisdeuren met drempel en sleuven waar balken in worden opgestapeld. De ruimte tussen de balken wordt gevuld met zand en klei, zodat een solide waterkering ontstaat. Onder de poort loopt een voetpad naar de Merwede. Vanaf het pad heb je goed zicht op de stadswallen en korenmolen De Hoop.

De Oude Doelen en de Hoofdwacht

Twee historische gebouwen met een militaire functie. Het ‘Doelhuys’, in de volksmond de ‘Oude Doelen’, is gebouwd in 1589 en was bestemd voor de schutterij, die de stad bewaakte. Achter het Doelhuis lag een terrein waar schietoefeningen werden gehouden. Later nam de Burgerwacht de bewaking over en verloor het gebouw zijn bestemming. Het is nu een schouwburg. In de Hoofdwacht verbleven de hogere rangen in het leger. Dit gebouw, gelegen aan de gezellige Groenmarkt met het Gorcums Museum en de vele terrasjes, heeft tegenwoordig een horecabestemming.

Het Gorcums Museum

Gorinchem bezoeken?

Wandel het waterlinieommetje van circa 5 km om een goed idee van de vestingwerken te krijgen.

Kijk voor meer info op:

Voor meer informatie over het gebied, neem een kijkje op: groenehart.nl

Volg ons op sociale media

Contact

Oude Hollandse Waterlinie

De spannendste waterlinie van Nederland was ooit de meest succesvolle linie van Nederland. Nu vormt de Oude Hollandse Waterlinie een prachtig en uniek cultureel watererfgoed met vestingsteden, molens en gemalen, bruggen, sluizen en waterkeringen. De moeite waard om te bezoeken, beleven en beheren.


© 2022 Stichting Oude Hollandse Waterlinie. Alle rechten voorbehouden. | Contact