Fietsroute Rampjaar Woerden – Zwammerdam

In december 1672 probeerden de Franse generaal Luxembourg vanuit de bezette vestingstad Woerden een doorbraak door de bevroren Waterlinie te forceren, door via Zegeveld langs de Meije richting Alphen te trekken. Maar door invallende dooi mislukte dit; op de terugweg staken de Fransten Zwammerdam en Bodegraven in brand. De Rampjaarroute volgt het spoor van de Franse troepen.

Rampjaarroute Woerden – Zwammerdam

De Oude Hollandse Waterlinie ontstond in de Gouden Eeuw (1600-1700). Een laag water van bij circa 40 bij 50 cm zou het land voor soldaten onbegaanbaar en voor schepen onbevaarbaar maken. Deze linie liep van Noord-Brabant tot aan de voormalige Zuiderzee bij Muiden. Op de doorgangen – zoals dijken en wegen – lagen vestingsteden en kleinere posten.
In december 1672 probeerden de Franse generaal Luxembourg vanuit de bezette vestingstad Woerden een doorbraak door de bevroren Waterlinie te forceren, door via Zegeveld langs de Meije richting Alphen te trekken. Maar door invallende dooi mislukte dit; op de terugweg staken de Fransten Zwammerdam en Bodegraven in brand. De Rampjaarroute volgt het spoor van de Franse troepen.

De Oude Hollandse Waterlinie


De Oude Hollandse Waterlinie ontstond in de Gouden Eeuw (1600-1700) en moest het regeringscentrum (Den Haag) en het economische centrum (Amsterdam) in het gewest Holland beschermen. Een laag water van bij ca 30 bij 50 cm zou het land voor een leger onbegaanbaar en voor schepen onbevaarbaar maken. Deze linie liep van Noord-Brabant tot aan de Zuiderzee bij Muiden. Bij de doorgangen – zoals dijken en wegen – lagen vestingsteden en kleinere verdedigingsposten. Deze vestingsteden werden eind 17e eeuw extra versterkt met grachten en wallen. Toen op 12 juni 1672 het Franse leger met 120.000 man de Republiek binnenviel, werd een enorm gebied tussen Biesbosch en Zuiderzee onder water gezet. Deze waterlinie werd een succes, maar het onder water zetten veroorzaakte ook heel veel schade en ellende, vooral voor de boeren.

De Franse doorbraak in december 1672

Pas op 27 december 1672 wist generaal Luxembourg vanuit de door hen veroverde vestingstad Woerden een doorbraak te forceren. Daarbij kwam ‘koning Winter’ hem te hulp. Over het bevroren inundatiewater in de Meijepolder liep een leger van 8.000 man in de richting van de Meijekade. Maar
tijdens de overtocht zette de dooi in en werd het ijs snel onbetrouwbaar. Verscheidene soldaten zakten door het ijs en een twaalftal verdronk; sommigen konden nog bij hun haren uit het ijzige water worden getrokken. Ook vonden er schermutselingen plaats met boeren uit Nieuwkoop.

De Fransen konden niet verder naar Alphen optrekken, omdat zich daar het leger van de Prins had verzameld. De gefrustreerde Franse soldaten waren hierdoor genoodzaakt om via de oevers van de Oude Rijn terug te keren naar Woerden en trokken al plunderend en brandstichtend door Zwammerdam en Bodegraven. Daarbij werden ook wreedheden tegen de burgerbevolking begaan, vakkundig in beeld gebracht door tekenaar Romeijn de Hooghe. In de Wreedheid der Fransen werd beschreven hoe vrouwen aan hun haren werden opgehangen en met messen werden bewerkt. In de oorlogspropaganda werden deze Franse excessen zwaar aangezet.
Maar de Franse doorbraak was mislukt. De mislukte veldtocht van Luxembourg was het keerpunt in de Hollandse oorlog en de Republiek was gered!

Fietsroute, lengte: 45km

Wilt u de fietsroute maken? Hier een korte uitleg hoe u de digitale routebeschrijving te zien krijgt:

  • Klik met uw muis op deze downloadlink.
    Ook op de telefoon is het mogelijk om de website te openen. Druk daarvoor ook op de downloadlink.
  • Als u de QR-code wilt gebruiken, kunt u deze met de telefooncamera scannen. Open de camera app en houdt de QR-code goed in beeld. Na een paar seconden ziet u, als het goed is, de website in beeld komen. Druk op de link, nu ziet u de route voor u.
  • U kunt op de bezienswaardigheden drukken voor de audiofragmenten. Deze krijgt u ook automatisch te horen als u de fietsroute aflegt.
De Rampjaarroute verbindt de slagvelden in Woerden met Zegveld/Meije, Nieuwkoop, Zwammerdam en Bodegraven/Nieuwerbrug.

Fietsroute

  1. Vertrekpunt is station Woerden; via station Alphen aan den Rijn of Bodegraven is de route te bekorten. De fietsroute loopt via Kamerik en Kanis, de wandelroute via de Grecht.
  2. Villa Rijnoord. In deze statige 19e-eeuwse villa woonde de familie Bredius die het landgoed Bredius stichtte. Vanaf het landgoed heeft men een prachtig uitzicht over de oostelijke vestinggracht van Woerden.
  3. Slag aan de Kruipin. In oktober 1672 speelde zich in en om het huidige landgoed Bredius de Slag om Woerden af. Medio 1672 was Woerden in Franse handen gevallen, In oktober 1672 trachtte de commandant van de Staatse troepen,  graaf Nassau Zuylestein – een oom van prins Willem III – Woerden weer in handen te krijgen. Maar zijn aanval mislukte en Woerden bleef in Franse handen. Meer dan  2.000 Franse en 800 Staatse soldaten kwamen om, waaronder ook Nassau Zuylestein. In de 18e eeuw werd op deze strategische plek Fort Kruipin aangelegd, dat de noordoever van de Rijn moest verdedigen.
  4. Kamerik met zijn lintbebouwing was in 1672 volledig geïnundeerd. Op weg naar Kamerik passeert men het fraai gerestaureerde Gemaal Kamerik Teijlingens uit 1871.
  5. Kanis. Kerkdorp dat onder Kamerik valt. De naam komt van de hier in 1875 gevestigde herberg In de Gekeerde Kanis, wat de omgekeerde vismand betekent.
  6. Post aan het Woerdense Verlaat. Deze schans moest het Woerdense Verlaat (sluis) beschermen, een strategisch punt in de waterlinie., Op 21 juni 1672 werd de sluis open gezet waardoor het water uit de Grecht vrij het inundatiegebied kon inlopen. De defensie was goed georganiseerd: op de Kromme Mijdrecht ten noorden van Woerdense Verlaat patrouilleerden vijf uitleggers, bewapend met donderbussen en snaphanen. Regelmatig vonden in dit gebied schermutselingen plaats met de Franse troepen.
  7. Uitkijktoren Lusthof De Haeck. Lusthof de Haeck werd ooit aangelegd als privé jacht- en visgebied van huisarts dr. W.H. Teupken. Dit oude gecultiveerde natuurgebiedje is in de tijd veranderd in een afwisselend wandelbos, met duizenden waterlelies. Vanaf de uitkijktoren heeft men een prachtig uitzicht over de rietlanden rond de Nieuwkoopse plassen.
  8. Meijekade. De Meijekade steekt een stuk boven het maaiveld uit. De kade diende als keerkade om bij inundatie het water in de Meije op peil te houden.  Het lage veenland van Zegveld stond onder water en er was voor de Franse troepen geen doorkomen aan.
  9. Buitenplaats De Blauwe Meije. Op deze plek bereikte generaal Luxembourg in december 1672 de Meijekade. Daar werd hij onder vuur genomen door een uitlegger die bij de iets oostelijker gelegen Kooi was geposteerd. Ook werd hij aangevallen door Nieuwkoopse boeren. Bovendien ging het sneeuwen en werd het ijs snel onbetrouwbaar.                                                                                                          
  10. Eetcafe De Halve Maan, Meije. Meije is een dorpje van 400 inwoners op de grens van  drie gemeenten – Bodegraven-Reeuwijk, Woerden en Nieuwkoop – en twee provincies, Zuid-Holland en Utrecht. Via de Meijekade trokken de Franse soldaten richting Zwammerdam en Bodegraven op weg naar Woerden.
  11. Post Altelaat. Deze schans ligt op een strategische plek: in de binnenbocht van de Ziendervaart waar deze in de Meije vloeit. Hij  is nog herkenbaar als een hooggelegen weiland met ronde vormen.   De naam Al te laat doet vermoeden dat de schans geen militaire rol van betekenis heeft gespeeld.
  12. Zwammerdam. Dit kleine dorpje aan de Rijn kreeg het op 28 december 1672 zwaar te verduren. Veel huizen werden verwoest en verbrand en bewoners vermoord. Dat men snel weer is gestart met het opbouwen van het dorp, is te zien aan de jaartallen op sommige gevels; sommige dateren uit het laatste kwart van de 17e eeuw, bijv. het Baljuwhuis. Al snel na het Rampjaar werd de Ned.Herv. Kerk weer herbouwd.  Het verschil in steenformaat verraadt de overgang tussen de oude en nieuwe delen van de kerkmuren. Binnen is in de oude muur van het koor nog een gotisch raampje overgebleven. Als herinnering aan de ramp staat er in een koorraam geschreven: 1672 – 1972 door de inwoners herdacht.           
  13. Bodegraven. Ook Bodegraven werd geplunderd en op diverse punten in brand gestoken.
    Tijdens de restauratie van de Dorpskerk bleek dat een pilaar zo was aangetast door het vuur, dat hij te broos was voor reparatie. Een fragment hiervan ligt als aandenken in het koor. Onder in de toren is in 1972 een koperen gedenkplaat aangebracht.
  14. Fort Wierickerschans. Om herhaling te voorkomen liet prins Willem III in 1673 een Groot fort aen den cleynen Wierick bouwen. De wallen, de drie uitvalspoorten en de manschapsverblijven stammen nog uit dat jaar.
  15. Nieuwerbrug. Het Quartier aan de Nieuwerbrugge verdedigde met twee schansen de beide Rijndijken. Hier bevond zich het hoofdkwartier van Prins Willem III. In december 1672 werden de schansen in Nieuwerbrug in de rug aangevallen door de Franse troepen, die vanaf Zwammerdam en Bodegraven richting Woerden trokken.  Bevelvoerend kolonel Pain et Vin wist dat bij van het leger was afgesneden en omdat de open achterkant van de schans slecht te verdedigen was besloot hij het fort te ontruimen. Hiervoor zou hij later de doodstraf krijgen.
    In 1673 liet de Prins hier een nieuwe schans bouwen. Deze lag pal aan de Rijn, waardoor de weg daar omheen liep. Het overgebleven bruggenhoofd laat zien waar de Wierickebrug toen lag. De sluisdeuren die de Oude Rijn verbinden met de Dubbele Wiericke zitten nog op dezelfde plek, maar zullen in de loop der tijd wel vernieuwd zijn.
  16. Hof te Waarder. Dit is een commanderij, een klooster van de Johannieter Orde, gesticht in de 13e eeuw.  In het Rampjaar lag het Hof te Waarder aan de frontlinie, tussen het Franse en het Staatse leger. Toen op 22 november 1672 Franse troepen vanuit Woerden de commanderij bereikten, staken ze die in brand. Hiermee verdwenen de laatste restanten van het Middeleeuwse hof. De boerderij die op de oude fundamenten zou zijn gebouwd, is nog op een romantische prent te bewonderen. Nu staan er binnen de grachten een nieuwe boerderij en een woonhuis. De voormalige grachten zijn nog herkenbaar en liepen oorspronkelijk tot voorbij de spoorlijn.

Volg ons op sociale media

Contact

Oude Hollandse Waterlinie

De spannendste waterlinie van Nederland was ooit de meest succesvolle linie van Nederland. Nu vormt de Oude Hollandse Waterlinie een prachtig en uniek cultureel watererfgoed met vestingsteden, molens en gemalen, bruggen, sluizen en waterkeringen. De moeite waard om te bezoeken, beleven en beheren.


© 2022 Stichting Oude Hollandse Waterlinie. Alle rechten voorbehouden. | Contact